آسیاب کریکی در منطقه‌ای به‌همین نام در غرب بستک و در بین جاده رودخانه بستک قرار گرفته است. این منطقه از شمال به مغدان از غرب به فاریاب کوهیج، از شرق به بستک منتهی می‌شود.
کریکی منطقه‌ای کوهستانی و ییلاقی است که رودخانه بستک از آن می‌گذرد. در این منطقه مزارع شخم زده و نخلستان‌های تقریباً خشک و یک خانه اربابی نیمه سالم روی تپه قرار دارد. شمال آن‌ها منتهی به دره است که رودخانه از آن می‌گذرد و آن‌سوی رودخانه، آسیاب قرار دارد که به نام منطقه نامیده می‌شود.
آسیاب کریکی متعلق به دوره قاجار است که تا دوره پهلوی مورد استفاده قرار بوده است.
مهم‌ترین ویژگی این بنا سالم بودن نسبی آن و همچنین قرار گرفتن در نزدیکی ملک اربابی است که مزارع گندم، خانه‌های کارگران و خدمه در نزدیکی خانه اربابی و آسیاب در کنار رودخانه قرار گرفته است.
آسیاب از سنگ و ساروج ساخته‌شده و سنگ‌ها به‌صورت ردیفی و منظم روی‌هم چیده شده‌اند. البته در هر ردیف در جهت خلاف ردیف قبلی. به این ترتیب هم استحکام دیواره بیشتر می‌شود و همسنگ‌ها بدون ملاط در هم چفت می‌شوند.
طول کلی آسیاب حدود 838 سانتی‌متر است که در زیر به بررسی بخش‌های آن خواهیم پرداخت:
دیواره آسیاب:
نقطه شروع دیواره، هدایت آب از میانه رودخانه بستک و با استفاده از شیب و شکل طبیعی زمین است. در همان ابتدای مسیر، بخشی از دیواره در سه قسمت شکسته و آب به سمت رودخانه جریان یافته و از مسیر آسیاب منحرف شده است. در ادامه مسیر به سمت آسیاب (در غرب) از شیب طبیعی زمین استفاده‌شده و ساخت و سازی انجام نشده تا مسیر هدایت آب از رودخانه خارج می‌شود. دیواره پس از طی مسافتی حدود چهار متر آن سرپوشیده است و از روی جاده خاکی مسیر مغدان ـ کریکی می‌گذرد. عرض دیواره بین 40 تا 70 سانتی‌متر متغیر است.
طاق‌های زیرگذر آب:
دیواره پس از طی مسافتی طولانی در فاصله 20 متری اتاق آسیاب، سه طاق به‌عنوان زیرگذر دارد. برای عبور از آسیاب‌ها که در کوه به سمت رود سرازیر می‌شود. ابعاد طاق اول 180*55*123 سانتی‌متر و فاصله آن‌ها با طاق دوم 120 سانتی‌متر است. طاق دوم به ابعاد 180*55*185 سانتی‌متر و در فاصله 185 سانتی‌متری طاق سوم است. ابعاد طاق سوم 180*55*100 سانتی‌متر است. فاصله بین طاق اول و دوم از سمت جنوب (رو به رودخانه) کاملاً محدب است. ارتفاع کلی دیواره آسیاب در این قسمت 28 سانتی‌متر است.
مسیر انحرافی:
در فاصله تقریباً شش و نیم متری تنوره آسیاب، مسیر انحراف آب در ضلع جنوبی دیواره هدایت آب قرار دارد. این مسیر برای کاستن از میزان فشار آب وارده به تنوره و جلوگیری از فشار آب به سنگ آسیاب یا برای مسدود کردن راه‌آب به سمت تنوره و انحراف آب به سمت رود در هنگام تعطیلی آسیاب بوده است.
این مسیر ابتدا به طول هفت متر به سمت جنوب و سپس باکمی انحراف به طول چهار متر به سمت غرب و بعد از آن با انحراف به جنوب به سمت رود جریان دارد.
تنوره:
تنوره آسیاب چهار و نیم متر ارتفاع دارد. قطر داخلی دهانی تنوره 80 سانتی متر و عرض دیواره آن 70 سانتی‌متر است. به‌طورکلی قطر تنوره 220 سانتی‌متر است که در شمال شرقی اتاق آسیاب قرار دارد. عرض دیواره آسیاب به یک متر هم می‌رسد.
اتاقک آسیاب:
اتاقک آسیاب در انتهای دیواره آسیاب و در جهت شمالی- جنوبی قرار گرفته است. درب ورودی در ضلع شرقی آسیاب قرار دارد که فرو ریخته است. ضخامت دیواره ورودی اتاق 45 سانتی‌متر است. چهار پله به سمت پایین راه درون اتاقک است. طاقچه‌هایی با نورگیری مربعی شکل در ضلع جنوبی، جنوب شرقی و جنوب غربی به ابعاد تقریبی 50*20*60 سانتی‌متر در اتاقک قرار دارند. قبل از این طاقچه‌ها دو سنگ بزرگ در مقابل هم در دیواره‌های شرقی و غربی و در مقابل در ورودی کار گذاشته شده‌اند. در بیرون اتاق هم در دیواره‌های شرقی و غربی هرکدام دو سنگ به همین ترتیب به‌موازات هم کار گذاشته شده‌اند. سنگی هم در دیوار جنوبی (در گوشه جنوب غربی) وجود دارد. شاید این سنگ به‌منظور بستن چهارپایان در خارج آسیاب یا آویختن وسایلی در داخل بوده است. سه پنجره به ابعاد مختلف هم در دیوار شرقی وجود دارد.
سنگ آسیاب در ضلع شرقی و تنوره در سمت چپ ورودی آسیاب قرار دارد. آب از تنوره وارد حفره‌ای درون دیوار می‌شود و از آن به زیر سنگ می‌خزد و آن را به حرکت در می‌‌آورد و پس‌ازآن وارد اتاقک شده و به سمت رودخانه می‌رود. در محل اتصال تنوره به دیوار شرقی آسیاب، سر پله ساخته‌شده که به پشت‌بام می‌رود.
آسیاب کریکی در سال 1384 به شماره 15357 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش: سمیه پودات
انتهای پیام/
